Waarom krijgt Paus Franciscus zo’n heftige binnenkerkelijke kritiek ?

Alle moderne pausen kregen te maken met kritiek uit eigen rangen. Zowel van behoudsgezinde als van vooruitstrevende gelovigen – wat die woorden vandaag ook mogen betekenen. Bijzonder bij Franciscus is de hevigheid van die kritiek. Ik zie vijf redenen voor die heftigheid.

1. Verwarring?

Franciscus zou verwarring zaaien. Als voorbeeld wordt  vaak genoemd zijn niet antwoorden op de vraag van vier kardinalen omtrent “dubia”  (twijfels), volgens hen ontstaan door de exhortatio “Amoris laetitia”. Ze wensten een “ja” of “neen” antwoord op precieze vragen. Wil het schoentje nu net daar knellen. Voor Franciscus is in veel situaties een ja- of neen-antwoord gewoon niet mogelijk. De complexe mensenwerkelijkheid laat zich immers vaak niet vatten in wit/zwart-antwoorden. Franciscus nodigt eerder uit om in elke concrete situatie te onderscheiden. Dit kan een onveiligheidsgevoel met zich brengen. Het is de prijs die moet betaald worden opdat Gods barmhartigheid ook in onze tijd het laatste woord kan hebben.

2. Anticlericalisme

Franciscus herinnert bisschoppen, priesters en religieuzen er steeds weer aan dat zij ten dienste dienen te staan van Gods volk en niet omgekeerd. Hij deinst er niet voor terug de reële misbruiken aan te klagen van kerkelijke gezagsdragers die ertoe neigen zichzelf en het systeem centraal te stellen, eerder dan de Blijde Boodschap van Jezus. De hardheid van deze aanklachten kan pijn doen. Zijn uitvoerige terreinervaring als gewezen aartsbisschop maakt dat Franciscus precies weet waarover het gaat. Ook de wetenschap dat zachte heelmeesters stinkende wonden maken. In die zin is Franciscus, ook naar eigen zeggen, inderdaad antiklerikaal.

3. Oecumenische ingesteldheid

In een vraaggesprek met la Repubblica in 2013 zei Franciscus dat hij gelooft in God, niet in een katholieke God. De oecumenische dynamiek is met Franciscus in een ongekende stroomversnelling geraakt. Hij lijkt te menen dat de verdeeldheid van de christenen een voorbijgestreefd historisch gegeven is en dat alles dient gedaan te worden om te komen tot verzoening. Voor katholieken die menen dat het heil enkel te vinden is  binnen de muren van de Katholieke Kerk is dit hoogst problematisch.

4. Opentrekken van pro-life

Binnen de Katholieke Kerk namen vragen rond seksualiteit en levensbegin en -einde de voorbije jaren veel plaats in. Franciscus is zelf bepaald niet soft in deze dossiers. Hij kiest er echter voor om voortaan onder de pro-life noemer ook thema’s  als vluchtelingen, ecologie, bejaarden of de excessen van het wereldwijde liberale kapitalisme op te nemen. Ook die raken aan de Blijde Boodschap van het leven. Dit wordt hem niet in dank afgenomen door groepen die menen dat de paus hiermee de politieke toer opgaat en zijn bevoegdheid te buiten gaat.

5. Open debat: een moeizaam leerproces

Het binnenkerkelijk debat is in het Franciscus-tijdperk ongemeen intens. In sommige kringen is het zonder meer brutaal als het gaat over paus Franciscus. Het is een paradox dat het net Franciscus is die zijn medegelovigen tot vrije meningsuiting aanmoedigt. Die traditie was binnen de Katholieke Kerk op een erg laag pitje komen te staan. Dat je van mening kan verschillen met de paus en dit op een respectvolle wijze kan verwoorden is voor een aantal katholieken blijkbaar een moeizaam leerproces.

Tot slot, is de heftigheid van deze kritieken een reden om ongerust te zijn? Ik meen van niet. Het bewijst dat de eigen klemtonen van Franciscus meer zijn dan mooie woorden. Omdat ze meer en meer daadwerkelijk impact krijgen op het leven van de Kerk roepen ze zo’n weerstand op. Het is gewoon een wet van Meden en Perzen dat hervorming leidt tot weerstand. In de mate dat de Geest waait doorheen zijn Kerk legt Hij “ongeordende gehechtheden” bloot. De geschiedenis van de Kerk is er nu eenmaal een van voortdurende bekering.

Nikolaas Sintobin sj