Kan de kerkelijke leer evolueren? Het subtiele antwoord van paus Franciscus

Enkele ongeruste kardinalen hebben deze zomer aan paus Franciscus vragen gesteld  over vijf leerstellige punten. Op 2 oktober 2023 is het antwoord gepubliceerd. Het is ondertekend door de paus zelf. Wellicht heeft hij dit antwoord nú publiek gemaakt omdat hij er meerdere punten verheldert die van belang zijn voor de Synode die weldra begint.

Hier heb je alvast het antwoord van Franciscus op de vraag of de goddelijke openbaring moet geherinterpreteerd worden in functie van de actuele culturele en antropologische veranderingen. Sommige gelovigen vrezen dat de "onveranderlijke kerkelijke leer" zou worden aangepast aan "de waan de dag". Franciscus geeft hier een subtiele catechese over hoe je als gelovige best met de goddelijke openbaring omspringt.

 

a) Het antwoord hangt af van de betekenis die je toekent aan het woord herinterpreteren. Als het wordt opgevat als beter interpreteren, dan is de uitdrukking geldig. In die zin stelde het Tweede Vaticaans Concilie dat het noodzakelijk is dat door het werk van de exegeten - en ik voeg daaraan toe van de theologen - het oordeel van de Kerk verder uitrijpt (Vat II, Dei Verbum, 12).

 

b) Daarom, zo waar als het is dat de goddelijke Openbaring onveranderlijk en altijd bindend is, tegelijk moet de Kerk nederig zijn en erkennen dat zij nooit die onpeilbare rijkdom kan uitputten en dat zij blijvend moet groeien in het begrijpen ervan.

 

c) Zodoende groeit ze ook in het begrijpen van wat ze zelf heeft verklaard op grond van haar leergezag.

 

d) Culturele veranderingen en de nieuwe uitdagingen van de geschiedenis veranderen de Openbaring niet. Ze kunnen ons wel  stimuleren om sommige aspecten van haar onuitputtelijke rijkdom, die ons altijd meer te zeggen heeft, beter uit te drukken.

 

e) Het is onvermijdelijk dat dit kan leiden tot een betere verwoording van sommige uitspraken van het leergezag uit het verleden. Dit is doorheen de geschiedenis ook daadwerkelijk gebeurd.

 

f) Aan de andere kant is het waar dat het leergezag niet boven het Woord van God staat. Maar het is ook waar dat zowel de teksten van de Schrift als de getuigenissen van de Traditie moeten worden geïnterpreteerd opdat onderscheid kan worden gemaakt tussen hun eeuwige kern en de cultuur die hen conditioneert. Dit is bijvoorbeeld duidelijk in bijbelse teksten (zoals Exodus 21, 20-21) en in sommige tussenkomsten van het leergezag die slavernij toestonden (Zie Nicolaas V, Bulla Dum Diversas, 1452). Dit is geen onbelangrijk thema gezien de nauwe band met de eeuwige waarheid van de onvervreemdbare waardigheid van de menselijke persoon. Deze teksten moeten geïnterpreteerd worden. Hetzelfde geldt voor sommige overwegingen in het Nieuwe Testament over vrouwen (1 Korintiërs 11, 3-10; 1 Timotheüs 2, 11-14) en voor andere teksten uit de Schrift en getuigenissen van de Traditie die vandaag niet langer zomaar kunnen  worden overgenomen.

 

g) Het is belangrijk te onderstrepen dat wat niet kan veranderen datgene is dat geopenbaard is voor het heil van allen ( Vat II, Dei Verbum, 7). Daarom moet de Kerk voortdurend onderscheid maken tussen wat essentieel is voor het heil en wat secundair of minder direct verbonden is met dit doel. Ik herinner graag wat St. Thomas van Aquino zei: hoe meer we in detail treden, hoe meer de onbepaaldheid toeneemt (Summa Theologiae 1-1 1, q. 94, art. 4).

 

h) Tenslotte kan een enkele formulering van een waarheid nooit juist begrepen worden als deze afzonderlijk wordt bekeken, geïsoleerd van de rijke en harmonieuze context van het geheel van de Openbaring. De hiërarchie van waarheden houdt ook in dat elk van hen in een juist verband wordt geplaatst met de meest centrale waarheden en met de algemene leer van de Kerk. Dit kan uiteindelijk leiden tot verschillende manieren om dezelfde leer uit te leggen. Voor degenen die dromen van een monolithische leer die zonder nuance door iedereen wordt verdedigd, kan dit lijken op een storende verwarring. Maar in werkelijkheid is het zo dat deze verscheidenheid helpt om de verschillende aspecten van de onuitputtelijke rijkdom van het Evangelie beter aan het licht te laten komen en te ontwikkelen (Evangelii gaudium, 40). Elke theologische stroming heeft zijn risico's, maar ook zijn kansen.