Kunnen tandpasta en kauwgom je vrij maken?

In deze serie bied ik tien beschouwingen aan over opvoeden tot vrijheid. Ze zijn alle rechtstreeks of onrechtstreeks geïnspireerd door de ignatiaanse traditie. (2/10)

Bepaalde tendensen in onze postmoderne cultuur houden ons een veel beperkter vrijheidsbegrip voor. In die betekenis is vrijheid  iets dat je geleidelijk aan verliest naarmate je ouder wordt. Want, naarmate je ouder wordt moet je verantwoordelijkheid opnemen, en kan je niet meer “om het even wat” doen.  

Vrij zijn betekent dan: ik mag doen wat ik wil waar en wanneer en met wie ik dat beslis. Deze benadering herleidt de vrijheid tot het ja of nee mogen zeggen. Ik doe het, of ik doe het niet, al naargelang ik er al of niet zin in heb. Dit ja of neen kunnen zeggen is zeker een voorwaarde om van vrijheid te kunnen spreken. Het gaat hier over de vrije wilsbeschikking (liber arbitrium). Maar als vrijheid zich hier toe beperkt, dan is het eigenlijk een lege doos.

Deze tendens wordt in belangrijke mate versterkt door de publiciteit. Met verfijnde technieken, probeert deze de consument te manipuleren. Als je talrijke reclamefilmpjes mag geloven dan hangt het diepste geluk nauw samen met de soort jeans of het merk sportschoenen dat je draagt; met de kauwgom die je kauwt of met de tandpasta die je gebruikt. De onderliggende boodschap is dat je maar ten volle jezelf kan zijn, en dus vrij, als je de producten koopt en consumeert, die mannequins in spotjes aanprijzen en die de grote industriële groepen die erachter schuil gaan rijk maken. 

Ieder wéét ten diepste wel dat het leugen is. Toch werkt het. Hoeveel jongeren – en minder jongeren - identificeren zich niet met hun kledij, kapsel of muziek. Onder het mom van de vrijheid worden ze met handen en voeten gebonden. Op zich niet zo dramatisch. Ware het niet dat ze daardoor dreigen te vergeten of gewoon nooit te ontdekken dat het leven ook iets meer te bieden heeft.

Nikolaas Sintobin sj