Rik Torfs over jezuïetenhumor: het verschil tussen Kardinaal Müller en Nikolaas Sintobin sj

                             

In zijn boek "De Kerk is fantastisch" gaat Rik Torfs uitvoerig in op het thema van humor in de Kerk. Hij verwijst daarbij uitvoerig naar de jezuïetenhumor, en maakt daarbij gebruik van enkele citaten uit mijn boek "Jezuïeten grappen".

"Ik denk spontaan aan een boekje dat de jezuïet Nikolaas Sintobin in 2016 publiceerde en dat met cartoons is geïllustreerd. Het heet Jezuïeten grappen. Humor en spiritualiteit. Op het eerste gezicht vertoont het nauwelijks raakvlakken met het bloedserieuze Der Papst. Sendung und Auftrag van kardinaal Müller, waarin niet geheel onverwacht geen cartoons te vinden zijn. En toch is het boekje van Nikolaas Sintobin op een heel eigen manier even ernstig. Het beschrijft namelijk perfect het denken en de spiritualiteit van jezuïeten. Tot in het karikaturale toe. Meer zelfs, juist door het karikaturale te beklemtonen, wordt de essentie, die minder uitgesproken en minder hilarisch is, helemaal duidelijk. De overdrijving leidt naar de kern. Dat blijkt onder meer uit mijn favoriete grap in het boek. Graag laat ik Nikolaas Sintobin aan het woord:

"Een jezuïet komt aan in Rome. Hij wil naar de Sint-Pietersbasiliek gaan en vraagt de weg aan een dominicaan. - Pater, zegt de dominicaan, ik vrees dat u het nooit zult vinden. Het is gewoon rechtdoor."

Rechtdoor, dat is ook de weg die kardinaal Müller kiest wanneer hij zich compromisloos over de waarheid uitspreekt. Jezuïeten zijn anders. Mijn grootvader, die bij hen studeerde in de negentiende eeuw, leerde er dat je een vraag best niet zomaar met ja of neen beantwoordt, dat er altijd een zinvol onderscheid te maken valt. "Distinguo", zegt de ware jezuïet. Bijvoorbeeld op de vraag of je een mens mag doden. Spontaan wil je graag "neen" antwoorden. Maar wat dan met wettige zelfverdediging? En met tirannenmoord, zoals moord op Adolf Hitler? Waarbij dan weer een nieuwe vraag rijst: wie is een tiran? Een echte jezuïet is nooit helemaal klaar. Gewoon rechtdoor lopen valt hem moeilijk. Daarom vindt hij de Sint-Pietersbasiliek niet, al bevindt ze zich recht voor hem. 

Nikolaas Sintobin duidt de grap op een andere manier. Hij denkt eerder aan de omweg in het verkondigen van de Blijde Boodschap, een typische strategie van de jezuïeten: "Je kunt de ander pas bereiken als je bereid bent om eerst binnen te treden in zijn eigen leefwereld, taal en cultuur. Het is belangrijk om de mensen, jong of oud, tegemoet te komen waar ze staan en zoals ze zijn. Als je de doorgang wil forceren, dreig je bedrogen uit te komen. Als je je niet op voorhand aanpast aan de leefwijze van de persoon of groep die je wilt bereiken, is de kans groot dat je van een kale reis zult terugkeren."

Ook in de interpretatie van Sintobin opteren jezuïeten niet voor de directe weg, die vandaag nochtans geregeld als de enige juiste, als eerlijk en authentiek wordt aanbevolen. In die zin bevindt kardinaal Müller zich dichter bij de hedendaagse roep om altijd hondsbrutaal jezelf te zijn dan de listige jezuïet.

De grap zegt in weinig woorden veel over wie jezuïeten zijn en hoe ze werken. Bovendien laat ze aan de lezer of toehoorder alle ruimte die hij nodig heeft om haar te begrijpen zoals hij wil. Een grap is nooit dogmatisch. Nikolaas Sintobin interpreteert ze als een illustratie van de zijdelingse manier waarop jezuïeten het geloof verkondigen. Zelf denk ik eerder aan de kronkelende listigheid waarmee de ware jezuïet op een schijnbaar eenvoudige vraag weigert een simplistisch antwoord te geven.

Welke interpretatie is de juiste? Dat heeft geen belang. Misschien zijn ze wel allebei juist. Minder waarschijnlijk is dat ze allebei onjuist zijn, want dan zou niemand om de grap lachen. Die blijvende  ruimte voor een eigen interpretatie die ze biedt, verschilt wezenlijk van de aanpak die Joseph Ratzinger en Gerhard Müller voorstaan."