Drie manieren van kiezen: “Onderscheiding van geesten of de zee” (2)

Nicolas Standaert sj sprak in 2009 tijdens de “ Loyolatocht”, een bezinnende pelgrimstocht in Spanje, over kiezen. In deze korte serie worden enkele uittreksels aangeboden over de drie manieren die Ignatius onderscheidt over hoe te komen tot een keuze. Nicolas Standaert sj is professor sinologie aan de K.U.Leuven.

- Voorbeeld: Een studente die haar bachelor gehaald heeft, wil voor haar master een andere studie aanvatten. Ze is enthousiast over dat nieuwe programma; het lijkt haar boeiend en uitdagend en ze straalt ook haar enthousiasme uit. Toch heeft ze ook twijfels: ze doet ook haar huidige studierichting graag en vreest dat ze een aantal vakken zal missen. Bovendien, als ze dan ’s avonds thuiskomt bij haar vriend, die de oude studierichting verderzet, zal ze misschien ongelukkig zijn omdat ze met hem niet over hetzelfde kan praten.

- De gemoedstoestanden (“boeiend, enthousiast, vrezen, ongelukkig”) van dit meisje bij haar keuze hebben te maken met wat Ignatius “vertroosting” en “troosteloosheid” noemt. Hij had deze “bewegingen” zelf ontdekt op zijn ziekbed in Loyola. Vertroosting heeft te maken met de gemoedstoestanden van vreugde, rust, vrede, dynamiek; troosteloosheid met bedroefdheid, rusteloosheid, onvrede, depressie. Deze twee bewegingen vallen niet noodzakelijk samen met “goed” en “kwaad”. De dynamiek van goed en kwaad heeft ons immers geleerd dat het duiveltje in ons zeer verleidelijk kan zijn en in eerste instantie de verleiding als iets zeer aangenaams zal voorstellen. Omgekeerd kan men ook ongelukkig zijn bij de afwezigheid van zijn partner, wat op zich een goed teken kan zijn.

 - Vandaar dat men bij het maken van een keuze van dit type moet overgaan tot “onderscheiding van geesten”. Het doel hiervan is te komen tot een geestelijke vertroosting waarbij men zich tot het goede en tot God aangetrokken voelt. Voor Ignatius is innerlijke vertroosting uiteindelijk elke vermeerdering van hoop, geloof en liefde, die innerlijke blijdschap geeft en rust en vrede in God.

 - Er zijn concrete manieren om tot onderscheiding van geesten te komen (die hier slechts summier aangegeven kunnen worden). In de eerste plaats dient men zijn eigen innerlijke bewegingen te observeren en eventueel in een schriftje op te schrijven: wanneer voelt men zich blij of ongelukkig, rustig of depressief? Men kan dit verbinden met de methode van de verbeelding (die ook een rol speelt in de overweging van een evangelietekst): in het geval van de studente zou ze zich een week lang kunnen inbeelden dat ze van studierichting verandert en elke dag kijken hoe ze zich voelt; de volgende week beeldt ze zich in dat ze niet van studierichting verandert en onderzoekt ze hoe ze dan reageert: komen hier bepaalde patronen op de voorgrond? Vervolgens gaat men na of men de oorspong van deze bewegingen kan achterhalen: de goede of de kwade geest? Ook het gebed en de overweging van het evangelie kan hierbij een hulp zijn. In vele gevallen zal men er met iemand anders, eventueel een geestelijke begeleider, over moeten praten.

 - Het uiteindelijke doel van deze onderscheiding is te ontdekken welke keuze je dichter bij je uiteindelijke roeping brengt. Hiervoor kan men het beeld van de zee gebruiken. Men kan een mens vergelijken met een zee: onder in de zee zijn er zachte, langzame, rustige, vredige stromingen die de zee in een bepaalde richting sturen. Aan de oppervlakte zijn er echter verschillende situaties mogelijk zijn: het kan er rustig zijn, ook kabbelend en onrustig, er kunnen stromingen in verschillende richtingen zijn en zelfs storm. Het doel van de onderscheiding van geesten is te ontdekken of de reacties aan de oppervlakte gelijkgestemd kunnen zijn/worden met de dieptestroom. Je eerste reactie op een uitnodiging kan enthousiast zijn, maar bij nader toezien schenkt de invitatie je geen rust. Omgekeerd kun je misschien eerst ontstemd reageren, maar daarna toch rust vinden. Ignatius benadrukt dat de ware vertroosting van God komt. Om het onderscheid te maken tussen ware vertroosting en schijntroost dient men naar de dynamiek te kijken. Bij schijntroost beantwoordt het einde van de dynamiek niet aan het begin en ontstaat er een spanning met de onderstroom. Bij ware vertroosting zijn begin- en eindpunt in harmonie met wat men in zijn eigen verhaal (zijn onderstroom) als Gods werking heeft leren onderkennen.