Franciscus wordt een paus voor de moderniteit

Onderstaande vrije tribune uit mijn pen werd vandaag gepubliceerd in De Tijd

Met de keuze van Jorge  Mario Bergoglio tot nieuwe paus hebben de kardinalen resoluut gekozen voor de moderniteit.

Vooreerst is er de naam die voormalig Kardinaal Jorge Bergoglio gekozen heeft: Franciscus. Deze naam zegt veel over wie Bergoglio is. Het is tegelijkertijd een intentieverklaring. Franciscus verwijst uiteraard naar Franciscus van Assisi, de minderbroeder: de man van de nederige  armoede en van de eenvoud. Woorden die in het leven en werken van de aartsbisschop-kardinaal van Buenos Aires eerder  letterlijk te nemen zijn. Zowel in zijn concrete levensstijl als in zijn systematische en scherpe kritieken op corruptie en op de excessen van het neoliberalisme.  De stichter van de franciscanen wordt ook beschouwd als de man van de ecologie avant la lettre. De man van Assisi, ten slotte, was tevens een voorloper in de interreligieuze dialoog. In het begin van de dertiende eeuw reisde hij naar Egypte om daar met Sultan Al-Kamel in gesprek te gaan. Ongetwijfeld worden zowel de ecologie als de dialoog met de andere godsdiensten, en in het bijzonder met de islam, een bijzonder aandachtspunt voor de nieuwe paus.

Dialoog

Maar Franciscus verwijst ook naar Franciscus Xaverius, een van de eerste jezuïeten, heiligverklaard samen met Ignatius van Loyola. Xaverius is de wereldwijde patroon van de missies. Hij is de meest populaire jezuïetenheilige ooit. Niet alleen in Europa en Zuid-Amerika. Maar ook reeds tijdens zijn leven in het Verre Oosten, waar hij tot op vandaag vereerd wordt door christenen, maar ook door hindoes en door moslims.  Xaverius was een hartelijke en onvermoeibare verkondiger van het Evangelie in India en Japan. In het bijzonder in de ontmoeting met de Japanse cultuur heeft hij geleerd zichzelf in vraag te laten stellen door de ander. Hij is de inheemse talen gaan leren en is een voorloper geworden van de inculturatie van het Evangelie. Ik vermoed dat dit dubbele aspect van eerste verkondiging en dialoog met de andere culturen ook in het pontificaat van Franciscus 1 belangrijk zullen worden.

Een andere reden waarom de Kerk met Franciscus 1 voluit de moderniteit ingaat heeft, paradoxaal genoeg, te maken met zijn relatief hoge leeftijd (76 jaar). Door zijn onverwachte terugtreden heeft Benedictus XVI de weg vrijgemaakt voor een in de tijd beperkt pontificaat.  Je zou kunnen zeggen dat hij hierdoor geopteerd heeft voor een “professionalisering” van het pausdom. Geen eindeloos lang mandaat, wel in de tijd beperkt. Net zoals in de politiek en het bedrijfsleven. Het ligt in de lijn van de verwachting dat Franciscus I hetzelfde zal doen: zijn talenten van manager en sociaal bewogen verkondiger enkele jaren ter beschikking stellen, om vervolgens op zijn beurt de fakkel door te geven aan zijn opvolger.

Nieuwe wereld

Ook het feit dat het de Argentijnse primaat is die verkozen werd is veelzeggend. Argentinië staat in meer dan één opzicht symbool voor de nieuwe wereld. Het vervult een brugfunctie tussen het Zuidelijk en het Noordelijk halfrond. Het is helemaal Zuid-Amerika, maar met uitgesproken Europese wortels. Secularisatie en antiklerikalisme gaan er hand in hand met volksdevotie en religieuze hartstocht. Extreme armoede én rijkdom bestaan er naast mekaar. De katholieke Kerk staat er traditioneel sterk maar ondervindt in groeiende mate de “concurrentie” van evangelische kerken. Kortom, als aartsbisschop van Buenos Aires is Bergoglio echt wel vertrouwd met  de uitdagingen van de hedendaagse gemondialiseerde cultuur. Komt hierbij de typische Zuid-Amerikaanse touch. Aan de ene kant een grote loyauteit ten overstaan van de Kerk de haar leer. Aan de andere kant een even grote creativiteit en soepelheid in het omgaan met die soms al te strikte regels.

De spirituele traditie waarin de jezuïet Bergoglio staat , ten slotte,  wijst eveneens resoluut in de richting van de moderniteit. De jezuïetenspiritualiteit nodigt uit om God te vinden en te dienen in alle dingen. Ignatius van Loyola nodigt zijn geestelijke zonen om de veilige kerk- en kloostermuren achter te laten, om resoluut naar de wereld en de moderne cultuur toe te gaan om middenin het bruisende hart van de samenlevingen Gods aanwezigheid bloot te leggen. De jezuïetentraditie vraagt om steeds naar de grenzen te gaan en daarbij geen enkele uitdaging uit de weg te gaan.