Leo XIII: wellicht de meest sociale paus ooit & inspiratiebron van nieuwe paus Leo XIV

Wie is paus Leo XIII, de paus wiens naam de nieuwe paus overgenomen heeft?

Leo XIII was paus van 1878 tot 1903 en staat bekend als de grondlegger van de sociale leer van de Katholieke Kerk. Als paus gaf Leo XIII een sterk christelijk antwoord op de sociale vraagstukken die voortkwamen uit de industriële revolutie en de veranderende maatschappij in Europa.

Nog vóór zijn pauskeuze toonde Gioacchino Pecci, zoals hij heette, een grote betrokkenheid bij de sociale realiteit. In zijn tijd als bisschop in Perugia richtte hij een spaarbank op voor kleine handelaars en boeren, om hen financieel perspectief te bieden. Tijdens zijn jaren als pauselijke nuntius in Brussel ontdekte hij van nabij het leven van de arbeidersklasse en de ontwrichtende gevolgen van de industrialisering. Deze ervaringen lieten een blijvende indruk na.

Als paus groeide hij uit tot een figuur van verzoening tussen geloof en moderne samenleving. Hij zag in dat de Kerk niet gebonden moest zijn aan een politieke staat om maatschappelijk invloedrijk te blijven. Zo koos hij voor diplomatieke betrekkingen met wereldlijke machten en toonde hij bijzondere aandacht voor de katholieken in Europa en de Amerika’s. Maar het was vooral zijn inzet voor sociale rechtvaardigheid die hem kenmerkte.

Tegen de achtergrond van de sociale spanningen in de jaren 1880 stelde Leo XIII zich op als een pionier. Hij verzette zich weliswaar tegen het socialisme en de klassenstrijd, maar keerde zich evenzeer tegen het ongebreidelde kapitalisme. In zijn historische encycliek Rerum novarum (1891) pleitte hij voor het recht op een rechtvaardig loon, redelijke arbeidsuren, het recht op vereniging en vakbondsvorming, en zelfs voor overheidsingrijpen ten gunste van de arbeiders. Daarmee gaf hij de Kerk voor het eerst een duidelijke stem in het publieke debat over werk en economie. Tot vandaag vormt Rerum novarum het fundament van de katholieke sociale leer.

Leo XIII steunde actief de katholieke sociale bewegingen die in die tijd opkwamen. Hij onderkende het belang van vorming en culturele ontwikkeling voor arbeiders, zoals blijkt uit zijn vroegere initiatief in Perugia met de jardins de saint Philippe de Néri”. Zijn sociale inzet werd breed erkend: hij kreeg de bijnaam “de paus van de arbeiders”.

Kortom, Leo XIII bracht het Evangelie tot leven in de sociale werkelijkheid van zijn tijd. Zijn pausdom maakte duidelijk dat christelijk geloof niet losstaat van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Hij gaf de Kerk een blijvende opdracht: opkomen voor de waardigheid van elke mens, vooral van wie kwetsbaar is.