Wijlen paus Franciscus en nieuwe paus Leo: een terugblik en een vooruitblik door Nikolaas Sintobin sj

Voor het digitale tijdschrift "STREVEN" schreef ik een bijdrage genaamd "Voorzichtige vooruitblik met paus Leo XIV en terugblik op paus Franciscus". Een eerste deel kan je hieronder lezen. Het tweede deel vind je via deze link.

Op paasmaandag 21 april 2025 keek ik in de ochtend even naar mijn tijdslijn op X. ‘Paus Franciscus overleden’, had Vatican News net wereldkundig gemaakt. Er ging een schok door me heen. Ik kon mijn ogen niet geloven, ook al was dit overlijden toch wel te verwachten. Intussen heeft de katholieke kerk een nieuwe paus, Leo XIV. Zijn verkiezing is verrassend snel verlopen. Of was het wellicht toch niet zo verwonderlijk dat het conclaaf in minder dan 24 uur het eens werd over een opvolger voor Franciscus? Immers, ruim 80 procent van stemgerechtigde kardinalen waren benoemd – gecreëerd – door paus Franciscus.

Net als zijn voorganger is paus Leo een religieus. Hij is augustijn en behoort dus tot een  katholieke familie met een sterke eigen identiteit en spiritualiteit. Leo is een Amerikaan. Toch wordt hij weinig met zijn geboorteland geïdentificeerd. Hij heeft het grootste deel van zijn pastoraal actieve leven doorgebracht buiten de VS: in Peru, als missionaris en bisschop, en ook in Rome en rondtrekkend door de hele wereld als algemeen overste van de augustijnen.

De nieuwe paus is nog maar kort in functie. Het is nog te vroeg om duidelijkheid te hebben over de klemtonen die hij zal leggen. Er wordt dan ook druk gespeculeerd of hij de hervormingen van Franciscus zal verderzetten, dan wel of hij ze veeleer zal terugdraaien.

Alles wijst erop dat wijlen paus Franciscus deze augustijn heel bewust naar het Vaticaan heeft gehaald, na hem eerst te hebben benoemd als missie-bisshop in Peru, meer in het bijzonder in Chiclayo. Dat bisdom werd lange jaren bestuurd door uitgesproken conservatieve bisschoppen. De accenten die Prevost legde gedurende de acht jaar dat hij aan het hoofd van dat bisdom stond spreken voor zich: ecologie, samenwerking met leken, sociaal werk, mensenrechten, daadkrachtige aanpak van seksueel misbruik. Vervolgens heeft Franciscus hem een van de belangrijkste functies geven die er bestaan in het Vaticaan: prefect van het dicasterie voor de bisschoppen. Anders gezegd, Prevost adviseerde de paus rechtstreeks voor de benoeming van het topkader van de katholieke kerk.

Een niet onbelangrijk detail is dat Franciscus hem amper twee jaar na zijn kardinaalsbenoeming ‘gepromoveerd’ heeft tot de hoogste orde (rang) binnen het kardinalencollege, die van kardinaal-bisschop. Op een totaal van 251 maakten toen slechts 13 kardinalen deel uit van deze selecte club. Vijf daarvan hebben deelgenomen aan het conclaaf. Onder hen waren de kardinalen Parolin en Tagle, beiden beschouwd als de meest waarschijnlijke opvolgers van Franciscus.

De wapenspreuk van paus Leo XIV is: In illo Uno unum – In de Ene (Christus) zijn we een.

De eerste toespraken en beslissingen van paus Leo geven een voorsmaak van de zwaartepunten die hij zou kunnen leggen gedurende zijn pontificaat. Gezien zijn relatief jonge leeftijd zou dat wel eens lang kunnen duren. Die krachtlijnen wijzen in de richting van vrede, verzoening, eenheid, synodaliteit, continuïteit, sociale leer, aandacht voor liturgie. Ook artificiële intelligentie lijkt bijzondere interesse te hebben van deze man die mathematicus is van basisvorming.

Uit het voorgaande zou ik enkele voorzichtige conclusies willen trekken.

1. Ik vermoed dat paus Franciscus in Robert Prevost osa een potentiële zo niet wenselijke opvolger zag.
2. Het lijkt erop dat paus Leo de inhoudelijke lijn van Franciscus gaat voortzetten.
3. Desgevallend zal hij dit, uiteraard, doen op zijn eigen manier, verschillend van zijn voorganger. Franciscus was een geboren leider. Hij wist hoe om te gaan met macht en deinsde er niet voor terug om (heel) stevig aan de boom te schudden. Sommige veranderingen (bijvoorbeeld de wijding van viri probati in de Amazone) heeft hij tegengehouden – ook al was hij ze gunstig gezind – omdat hij oordeelde dat ze op teveel weerstand zouden stuiten. Bij heel wat andere heeft hij de weerstand er op de koop toe bijgenomen: voorkeursaandacht voor vluchtelingen, promotie van de ecologie, lanceren van synodaliteit, geven van verantwoordelijkheid aan leken in het algemeen en vrouwen in het bijzonder, klemtoon op soberheid en barmhartigheid. In een aantal aspecten van het kerkelijk leven heeft hij daartoe uitzonderlijk ingrijpende en structurele veranderingen doorgevoerd. Die zullen veel tijd vragen om te landen en in te dalen. Een organisatie als de katholieke kerk verander je niet zomaar. Dat vraagt meerdere generaties.
4. Ik denk dat Paus Leo vooral zal consolideren wat Franciscus in gang heeft gezet. Met zijn zin voor diplomatie en augustinaanse aandacht voor verzoening en eenheid zal hij werken aan het terugschroeven van de polarisatie die in het bijzonder in de Amerikaanse kerk heel sterk is geworden.

In het tweede deel van deze bijdrage bespreek ik kort een aantal van mijn favoriete citaten van paus Franciscus. Je vindt ze door hier te klikken.